De uitvaart van je kerk.
Bastiaan van den Berg
‘We zijn boos.’ kopt de Stentor op 21 februari 2021 in de krant over de parochianen in Schalkhaar (bij Deventer) die hun kerkgebouw moeten gaan sluiten.
Het verlies van een kerkgebouw, gaat vaak gepaard met veel emoties. Voor velen is het als het verliezen van een goede trouwe vriend, een fijne buur of misschien wel verre neef, maar waar je het altijd goed mee had. Kerkgangers maakten er identiteitsbepalende momenten mee, van geboorte tot dood. Voor omwonenden is de plek een baken van hoop of punt van thuiskomen na vakantie. Een kerkgebouw is een relationeel gebouw. Mensen ‘hebben er wat mee’. En wanneer je dat moet loslaten doet dat pijn.
Wanneer iets pijn doet, gebeurt er wat met mensen. Ze vluchten, verdwijnen uit de gemeenschap. Ze vechten. Er wordt geprotesteerd en er worden acties ondernomen om de kerk ‘te redden’. Soms uit onverwachte hoek, zoals bij de Haagse Theresiakerk waar niet de geloofsgemeenschap zelf, maar de hele buurt in actie komt (in de podcast Platte Grond). Of ze zien het stilletjes aan, waarbij het rouwproces dat bij een afscheid hoort in eenzaamheid wordt ondergaan.
Gelukkig kiezen nieuwe eigenaren vaak niet zomaar voor een kerkgebouw. Net als de mensen die er al jaren komen, ‘hebben ze er wel wat mee.’ Deze sensitiviteit biedt een belangrijke opening voor een warme overdracht van het oude gebruik naar het nieuwe gebruik van het gebouw. En daarmee ‘het verhaal’, de ziel van de plek door te geven in de volgende bestemming en gebruikers. Voor de vorige gebruiker wordt het makkelijker loslaten als de nieuwe gebruiker ruimte geeft voor hun verhalen en emoties, en hiermee een gezicht heeft gekregen.
Als je een familielid, trouwe vriend, fijne buurman of verre neef verliest, markeer je dat. Er wordt een afscheid georganiseerd, een uitvaart. Een moment om herinneringen op te halen, om pijn te delen en om hier samen betekenis aan te ontlenen. Een ‘viering’ waarin er afscheid genomen kan worden van het oude, maar waar je ook kennis kan maken met wat het nieuwe gaat brengen.
Als kerkgebouwen relationeel zijn, waarom dan ook geen uitvaart voor een kerkgebouw? Een concreet moment dat kerkgangers, nieuwe gebruikers, maar ook ieder ander die iets met het gebouw heeft zich tot het gebouw, en daarmee tot elkaar, kunnen verhouden.
Ik pleit dan ook voor zorgvuldige en betekenisvolle aandacht voor de transitiefase van oud naar nieuw gebruik. Een uitvaart biedt een beproefd concept waarvan de verschillende onderdelen ook toepasbaar kunnen zijn op het afscheid nemen van een kerkgebouw:
De rouwkaart
Het kerkgebouw wordt herinnerd, en er wordt gerefereert aan de betekenis voor de betrokkenen en de omgeving.
Opbaren
Het kerkgebouw wordt laagdrempelig opengesteld voor wie dat wil, met de mogelijkheid iets achter te laten.
De condoleance
Een moment waarop je elkaar condoleert met het verlies van het kerkgebouw en verhalen deelt en verzamelt.
De ceremonie
Een weloverwogen vormgegeven bijeenkomst waarin het gebouw en de betekenis die zij heeft gehad gevierd wordt. Denk aan een ode van een lokale singer-songwriter, een afscheidspreek van de voorganger, een korte levensschets van de kerk, noem maar op. Vormgegeven samen met de betrokkenen.
Bedankkaart
Mogelijkheid om mensen te bedanken voor hun betrokkenheid bij het afscheid en iets tastbaars ter herinnering mee te geven.
Afscheidsritueel
Een handeling, ritueel waarin definitief het oude gebruik achter wordt gelaten. Denk hierbij aan het doven van de paaskaars, het gezamenlijk sluiten van de deur en andere vormen.
Erfenis / Gedenkteken
Samen met alle betrokkenen iets tastbaars achterlaten dat ook in de toekomst herinnert aan het voormalig gebruik en dat altijd zichtbaar blijft. Denk dan aan een kapel die nog te bezoeken blijft, een organist die nog met enige regelmaat komt spelen op het orgel, de hotelkamers vernoemen naar sleutelfiguren uit de historie van het kerkgebouw of een gedenksteen op een plek waar mensen even bij kunnen stilstaan.
Als theoloog, liefhebber van kerkgebouwen en kunstenaar neem ik ook liever geen afscheid van deze unieke plekken. Maar de realiteit is er. Laten we er dan in ieder geval goed afscheid van nemen en ons steentje bijdragen aan een warme overdracht naar nieuw gebruik. Ik denk dat een ‘kerkuitvaart’ daar een mooi en betekenisvol handvat voor biedt.
Meer weten over het organiseren van een kerkuitvaart? Neem dan contact op met Bastiaan:
Bastiaan van den Bergh